کم خونی بیماری شایعی است که تقریبا در همه جا اسم آن را می‌شنویم؛ طبق آخرین آماری که سازمان بهداشت جهانی در مورد این بیماری منتشر کرده است، 29.9% زنان 15 تا 49 ساله و 39.8% کوکان 6 تا 59 ماه (4 ساله)، دچارش هستند.
این آمار نشان می‌دهد که این کمبود، بیشتر از هر قشری، خانم‌ها، دختر‌های جوان و کودکان را درگیر خود کرده است. امّا مسئله‌ای که وجود دارد این است که چه اتفاقی می‌افتد که یک خانم، کودک و یا حتی آقا، دچار این بیماری می‌شود؟
در واقع قرار است من و شما در کنار هم در مورد درمان کم خونی، نشانه‌ها و علت آن صحبت کنیم و در نهایت به این نتیجه برسیم که چطور می‌شود این کمبود یا بیماری را جبران کرد.
کم خونی چیست؟
اجازه بدهید طبق عادت همیشگی سراغ معرفی بیماری بروم تا اصلا بدانیم این کم خونی چه مشکل و کمبودی است که این همه افراد را درگیر خود کرده است. اگر بخواهم به زبان ساده بگویم، کم خونی شرایطی است که در آن، بدن شما با کمبود گلبول‌های قرمز سالم مواجه می‌شود و وقتی این اتفاق می‌افتد، دیگر اکسیژن کافی به بافت‌های مختلف بدن نمی‌رسد. چرا؟ چون همین گلبول‌های قرمز هستند که اکسیژن خون را به نقاط مختلف بدن منتقل می‌کنند.
معمولاً به کسانی که دچار کمبود گلبول‌های قرمز خون یا Aneamia می‌شوند، می‌گویند که هموگلوبین آن‌ها پایین است و باید برای درمان کم خونی و بهتر شدن آن، یکسری کار‌ها و عادت‌های غذایی را دنبال کنند.
انیمیا بیماریی نیست که فقط خود شخص را درگیر کند؛ بلکه وقتی این بیماری در سطح بیشتری گسترش پیدا کند، حتی می‌تواند روی شرایط اجتماعی و اقتصادی جوامع هم تاثیر بگذارد. برای همین هم هست که خیلی وقت‌ها با روش‌هایی مثل غربالگری، سراغ شناسایی و درمان همگانی آن می‌روند.
انواع کم خونی
این بیماری دارای انواع مختلفی است که هر کدام از آن‌ها دلایل خاص خودشان را دارند. کم خونی با توجه به شرایطی که دارد، می‌تواند دائمی یا موقتی بوده و یا حتی شدید یا خفیف باشد. توصیه من به شما این است که هرگز این بیماری را ساده نگیرید و هر‌چه زودتر سراغ درمان کم خونی بروید. چون خیلی وقت‌ها این بیماری می‌تواند نشانه‌ای از شروع یک مشکل یا بیماری دیگری باشد. انواع مختلفی از این کمبود گلبول قرمز سالم که در تمام دنیا وجود دارد، شامل موارد زیر می‌شود:
آپالاستیک
این نوع از انیمیا، گونه نادر و تهدیدکننده‌ای از این بیماری است و وقتی کسی دچارش می‌شود که بدنش نتواند گلبول قرمز کافی تولید کند. دلیل اینکه افراد به این کمبود دچار می‌شوند، این است که امکان دارد درگیر شرایطی مثل: عفونت، داشتن آلرژی به برخی دارو‌ها، ابتلا به بیماری‌های خود ایمن و قرار گرفتن در معرض مواد سمی یا شیمیایی باشند.
نارسایی آهن
کمبود آهن شایع‌ترین نوع از این بیماری در بین انواع دیگر انیمیا است. ممکن است خیلی‌ها این موضوع را ندانند، امّا مغز استخوان شما برای ساخت هموگلوبین، احتیاج به آهن یا سولفوریک اسید دارد. یعنی اینکه بدن شما بدون داشتن آهن کافی، نمی‌تواند هموگلوبین کافی برای تولید گلبول قرمز سالم داشته باشد.
اکثراً خانم‌های باردار، درگیر انیمیا از نوع کمبود آهن، می‌شوند. حتی خونریزی‌های دوران پریودی هم روی این مسئله بی‌تاثیر نیست. برای جبران و درمان کم خونی ناشی از قاعدگی، باید دلیل اصلی آن شناسایی شود تا بتوان راه حل درست‌تری برایش پیدا کرد. علت‌هایی که برای کمبود آهن وجود دارد، می‌تواند یکی از این‌ها باشد:
- زخم معده
- سرطان روده
- استفاده بیش از حد از قرص و مسکن‌هایی مثل آسپرین
همولیتیک
انیمیای همولیتیک یک نوع خاصی از کمبود خون است که بخاطر این اتفاق می‌افتد که گلبول‌های قرمز خون، قبل از جایگزین شدن مغز استخوان از بین می‌روند. انیمیای همولیتیک هم می‌تواند ارثی باشد و هم جزء بیماری‌هایی باشد که افراد بعداً در طول مدت زندگی‌شان به آن مبتلا شوند.
تالاسمی
انیمیا از نوع تالاسمی، شامل کم خونی‌های مرتبط با بیماری‌های مغز استخوان است. احتمالاً اسم بیماری‌هایی مثل لوسمی و میلوفیبروز را شنیده باشید. این بیماری‌‌ها می‌توانند با تاثیر روی تولید گلبول‌های قرمز خون در مغز استخوان، باعث ابتلا به انیمیای شدید شوند. این بیماری‌هایی که گفتم، نوعی از سرطان خون و بیماری‌هایی شبیه به آن هستند.
داسی شکل
نوع دیگری از انیمیای همولیتیک، کم خونی داسی شکل است. فکر نکنید همینطوری اسمِ داسی شکل را رویِ آن گذاشته‌اند. دلیلش این است که هموگلوبین‌هایی که در این شرایط تشکیل می‌شوند، شکل معیوب و هلالی یا داسی شکل دارند. این سلول‌های خونی چون معیوب هستند، زودتر از زمانی که باید می‌میرند و همین موضوع باعث می‌شود که انیمیای شدید در بدن ایجاد شود.
کمبود ویتامین B12
نمی‌دانم می‌دانید یا نه ولی بدن شما برای تولید گلبول‌های قرمز سالم علاوه‌بر آهن، به فولات (همون ویتامین B9 خودمون!) و ویتامین B12 هم احتیاج دارد. تغذیه سالم و رژیم غذایی که این مواد و ویتامین‌ها را نداشته باشد، می‌تواند باعث انیمیایی در سطح خفیف یا شدید شود.
علت‌های ابتلا به انیمیا
یکسری از کار‌ها و عادت‌ها هستند که خطر ابتلا به هموگلوبین پایین را بیشتر می‌کنند. برای اینکه جلوی این عادت‌ها را بگیرید، باید قبل از هر چیزی، خوب آن‌ها را بشناسید تا متوجه شوید چرا باعث افتادن چنین اتفاقی می‌شوند. بعد از این، باید بروید سراغِ علاج کم خونی و درمانش. پیشنهاد می‌کنم حسابی به این چند تا موردی که می‌گویم دقت کنید:
رژیم غذایی فاقد ویتامین و مواد معدنی
اگر برای کاهش وزن، سراغ راه سریع و رژیم لاغری غیر اصولی می‌روید تا در عرض چند روز به وزن دلخواه‌تان برسید و کنار گذاشتن ویتامین و آهن برایتان مهم نیست، باید بگویم که سخت در اشتباهید. با این کار فقط هر روز خطر کمبود خون و آهن را در بدنتان بیشتر می‌کنید. یک رژیم غذایی درست و اصولی باید شامل تمام مواد معدنی و ویتامین‌های لازم بدن باشد.
مشکلات روده
اگر بیماری یا مشکلی دارید که به روده‌هایتان مربوط می‌شود، حتماً پیگیری و درمانش را جدی بگیرید. مشکلات روده می‌تواند روی جذب مواد مغذی تاثیر بگذارد و علاوه‌بر بیماری‌هایی مثل کرون و سلیاک، باعث ابتلا به انیمیا هم بشوند.
عادت ماهانه
پریود یا عادت ماهانه، یکی از علت‌های بارز افزایش ابتلا به کم خونی در خانم‌های جوان نسبت به زنان یائسه و آقایان است. این سیکل ماهانه علاوه بر خطر کم خونی، فقر آهن را هم به دنبال دارد.
بارداری
دورۀ بارداری جزو دوره‌های پُر ریسک زندگی خانم‌ها است. در این دوره، بدن خانم‌ها با انواع کمبود‌ها و ضعف‌ها مواجه می‌شود و اگر مواد معدنی لازم را به موقع دریافت نکند، می‌تواند به انیمیای شدید مبتلا شده و حسابی آن‌ها را برای درمان کم خونی توی دردسر بیاندازد.
شرایط مزمن
اگر خدایی نکرده دچار بیماری‌های مزمنی مثل سرطان، نارسایی کلیه و غیره شوید، خطر ابتلا به انیمیا و فقر آهن تا حد خیلی زیادی در بدنتان افزایش پیدا می‌کند. چون در این شرایط، خون کم‌کم و به صورت مزمن از دست می‌رود و منبعی هم برای جبران آن وجود ندارد.
سابقه ارثی و خانوادگی
از دلایل شایعی که می‌تواند خطر ابتلا به همگلوبین پایین را در افراد بیشتر کند، این است که این افراد در خانواده و نزدیکان‌شان دچار این مشکل شده باشند. همین مسئله می‌تواند زمینۀ قوی برای ابتلا به انیمیا باشد و کار را به جایی برساند که باید برای درمان آن، راه‌های مختلفی را امتحان کرد.
افزایش سن
خطر ابتلا به کم خونی با افزایش سن، بیشتر می‌شود. یعنی کسانی که سن بالایی داشته باشند، نسبت به این بیماری ریسک پذیر‌تر هستند. طبق تحقیقاتی که انجام شده، افراد بالای 65 سال بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به انیمیا هستند و نیاز به درمان به موقع کم خونی دارند.
نشانه‌های کم خونی چیست؟
همان‌طور که می‌دانید، هر کمبود یا بیماری،بالاخره یک نشانه‌هایی دارد که شما با فهمیدن آن‌ها، بتوانید سراغ درمان بروید و زودتر جلوی پیشرفت‌شان را بگیرید. انیمیا هم مثل هر بیماری دیگری نشانه‌های خاص خودش را دارد که قرار است در این جا چند نمونه متداول آن را برایتان بگویم.
شایع ترین نشانه‌ای که درمورد کمبود گلبول قرمز وجود دارد این است که شخصی که دچار این بیماری شده باشد، احساس ضعف شدید، بی حالی و انواع سردرد پیدا می‌کند.
بهتره قبل از اینکه این بیماری تو بدنتون گسترش پیدا کنه و خدایی نکرده به جایی برسه که نشه کنترلش کرد، نشونه‌هایی که دارد رو بهتر بشناسید تا به محض اطلاع از آن خیلی سریع سراغ درمان کم‌خونی برید.
اما شایع ترین نشانه‌های این بیماری، این مواردی است که در ادامه می‌گویم:
- خستگی مفرط
- مشکلات قلبی
- زایمان زودرس
- گزگز شدن انگشتان دست و پا
- عدم تمرکز
- ایجاد ترک در لب‌ها
- شکننده شدن ناخن‌ها
از دستش نده: چطوری غذا بخوریم بهتره؟
راه‌های پیشگیری و درمان کم‌خونی
با اینکه بعضی از انواع انیمیا، احتیاج به درمان تخصصی و حتی فوق تخصصی دارند، امّا می‌شود از بروز خیلی از انواع دیگر این بیماری جلوگیری کرد و حتی آن‌ها را در طول زمان کافی، درمان کرد.
ساده‌ترین روش‌های پیشگیری و درمان کم خونی این‌ها هستند:
دریافت آهن کافی
سعی کنید تا می‌توانید مصرف غذای سرشار از آهن و ویتامین را در برنامه‌های تغذیه‌ای خودتان افزایش دهید. توصیه می‌کنم حتماً از این مواد در غذا‌هایتان استفاده کنید:
- گوشت
- لوبیا
- عدس
- غلات
- سبزیجات
- میوه‌های خشک
مصرف غذا‌های دارای فولات
این ماده مغذی، یکی از انواع ماده‌های معدنی مورد نیاز بدن است که از ابتلا به آنیمیا در افراد جلوگیری می‌کند و حتی می‌تواند تاثیر خوبی هم در درمان کم خونی داشته باشد. موادی که می‌توانید با مصرف آن‌ها فولات کافی را دریافت کنید:
- انواع میوه
- آب میوه
- سبزیجات به رنگ سبز تیره
- نخود سبز
- بادام زمینی
- نان
- ماکارونی یا پاستا
- برنج
دریافت ویتامین B12
همان‌طور که قبلاً هم گفتم، کمبود ویتامین B12 می‌تواند تاثیر خیلی زیادی در افزایش خطر ابتلا به انیمیا داشته باشد؛ برای جلوگیری از این اتفاق و درمان کم خونی، بهتر است در برنامه غذایی‌تان حتماً از مواد زیر استفاده کنید:
- محصولات لبنی
- گوشت مرغ
- گوشت قرمز
- سویا
دریافت ویتامین C
ویتامین C از مهم‌ترین مواد مغذی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن است که اشخاص در هر سن و شرایطی، باید به مقدار کافی آن را دریافت کنند. موارد زیر سرشار از ویتامین C هستند:
- مرکبات
- فلفل
- کلم بروکلی
- گوجه فرنگی
- خربزه
- توت فرنگی
خلاصه مطلب
انیمیا یا کم‌خونی از شناخته شده‌ترین بیماری‌های امروزی است که بیشتر از هر قشری، زنان و کودکان را تهدید می‌کند. مصرف بعضی از مواد غذایی سالم و مغذی می‌تواند از شیوع این بیماری جلوگیری کرده و حتی باعث درمان آن شود. خیلی‌خیلی این بیماری را جدی بگیرید و اگر درگیرش هستید، حتماً پیگیر درمانش باشید.
شما سابقه کم خونی داشتید؟
